Hà Tiên (An Giang) - Vùng đất địa linh nhân kiệt nơi tận cùng Tây Nam của Tổ quốc từ lâu nổi tiếng với cảnh sắc hữu tình, con người hiếu khách và đậm đà bản sắc văn hóa. Nơi đây còn gắn liền với dấu ấn khai phá của dòng họ Mạc, khởi đầu là Mạc Cửu, người đã có công lớn trong việc khai phá, mở mang bờ cõi, lập nên trấn Hà Tiên trù phú. Trong dòng tộc ấy, Bà Mạc Mi Cô được xem như biểu tượng của lòng hiếu thảo và đức hạnh vẹn toàn, được nhân dân Hà Tiên tôn kính và gìn giữ trong ký ức bao đời.
Mạc Mi Cô là con gái thứ năm của Đức ông Mạc Thiên Tích và Thái phu nhân họ Nguyễn, tự Hiếu Túc, thường được dân gian gọi với cái tên trìu mến là Bà Cô Năm. Bà sinh năm Canh Ngọ (1750), từ nhỏ đã nổi tiếng là người nết na, hiếu thảo, chăm chỉ học hành và có tấm lòng nhân hậu, luôn quan tâm, giúp đỡ người nghèo khó. Trong những năm tháng đất nước nhiều biến động, Bà thường tham gia các hoạt động cứu trợ, ủy lạo nhân dân khổ lụy vì chiến tranh và thiên tai, được người dân trong vùng vô cùng kính mến.
Tiếc thay, Bà Mạc Mi Cô mất sớm vào ngày 29 tháng 9 năm Quý Mùi (1763), khi tuổi đời còn rất trẻ. Thương tiếc người con gái hiền đức, Đức ông Mạc Thiên Tích cho xây mộ và bia đá tưởng niệm. Sau khi qua đời, nhân dân tin rằng Bà đã hóa linh hiển ứng, phù trợ, che chở cho dân lành, mang lại mưa thuận gió hòa cho vùng đất Hà Tiên. Từ đó, tôn kính Bà như một bậc trinh nữ hiển linh, gọi thân mật là Bà Cô Năm, hàng năm đều đến dâng hương tưởng niệm.
Trải qua bao thế kỷ, câu chuyện về Bà Mạc Mi Cô vẫn được truyền tụng như biểu tượng của lòng hiếu thảo, đức hạnh, lòng nhân ái của người dân Hà Tiên. Để tưởng nhớ công đức ấy, nhân dân và chính quyền địa phương đã lập Đền thờ Bà Mạc Mi Cô tại Công viên Văn hóa Bình San - quần thể di tích gắn liền với lịch sử dòng họ Mạc.
Ngôi đền không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là điểm đến văn hóa, du lịch tâm linh thu hút đông đảo khách thập phương đến chiêm bái, tìm hiểu về lịch sử, con người và truyền thống tốt đẹp của vùng đất Hà Tiên.
Hàng năm, vào các ngày 27, 28, 29 tháng 9 âm lịch, lễ hội truyền thống kỷ niệm ngày mất của Bà Mạc Mi Cô được tổ chức trọng thể. Lễ hội không chỉ là dịp tri ân người xưa mà còn tôn vinh những giá trị đạo đức, nhân văn và văn hóa sâu sắc của vùng đất Hà Tiên, góp phần quảng bá hình ảnh Hà Tiên - điểm đến du lịch văn hóa, tâm linh đặc sắc của miền Tây Nam Bộ.
